ÜAK ETİK YÖNERGE, ÜAK ETİK İHLAL

ÜAK etik yönerge, doçentlik başvuru sürecinde etik incelemeye sevk edilen adayların birincil mevzuatı olup ÜAK etik ihlal işlemlerini yine bu yönergeye göre tesis etmektedir.

ÜAK KİMLERDEN OLUŞUR?

Üniversitelerarası Kurul, üniversite rektörleriyle her üniversitenin senatosunun o üniversite içerisinden dört yıllık süre için seçeceği birer profesörden oluşmaktadır. Rektörler, ÜAK’, bir yıl süreyle üniversitelerin kuruluş tarihlerine göre sırayla başkanlık yaparlar. Şu an ÜAK’ın Başkanı Afyon Kocatepe Üniversitesi Rektörü Prof​. Dr. Mehmet KARAKAŞ’tır. ÜAK işlerini komisyonlar aracılığıyla yürütmektedir. Doçentlik Komisyonu bunlardan biridir. Diğeri de ÜAK Etik Yönerge kapsamında oluşturulan Etik Komisyonlardır.

ÜAK TARAFINDAN HANGİ KİŞİLER JÜRİ ATANAMAZLAR

Bu adımda doçentlik jürisinde görev alınmasına engel durumların olup olmadığının belirtilmesi gerekmektedir. Doçentlik jürisinde görev alınmasına engel durumlar aşağıda belirtilmekle birlikte ÜAK Etik Komisyonda yer alan bilirkişilerde de bu duruma dikkat edilmesi gerekmektedir;

• Adayın tez danışmanı/ikinci/eş danışmanı olmak
• Adayla aynı kurumda çalışıyor veya son üç yıl içerisinde çalışmış olmak
• Yargıya intikal eden ihtilaf ve/veya çalıştıkları kurum içindeki soruşturmada adayla taraf/karşı taraf olmak
• Yargıya intikal eden ihtilaflarda ilgili mahkemece adaya bilirkişi olarak görevlendirilmek
• Adayla akraba olmak, eş veya boşanmış olsalar bile üçüncü derece dahil kan bağı ile veya ikinci derece dahil sıhri hısım olmak
• Adayla son üç yıl içerisinde ortak proje ve/veya projelerde çalışmış/çalışıyor olmak
• ÜAK Etik Yönerge kapsamında yapılan etik ihlal incelemelerinde bilirkişi olarak görev yapmış olmak
• Jüri görev süresini kapsayacak şekilde (görevli veya izinli olmak
• Görev süresini kapsayacak şekilde sağlık raporlu olmak jürilik yapmaya engeldir.

ÜAK ETİK KOMİSYON KİMLERDEN OLUŞMAKTADIR?

Doçentlik Yönetmeliği ve ÜAK Etik Yönerge kapsamında üç adet etik komisyon oluşturulmuştur. Bunlar Fen ve Mühendislik Bilimleri, Sosyal ve Beşeri Bilimler ile Güzel Sanatlar ve Sağlık ve Spor Bilimleri Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Komisyonudur. Komisyonlar alanında uzman dokuz kişiden oluşmakta olup, dosyalar alanında uzman hocalara dağıtılarak incelenmekte olup, tartışılarak oybirliği ile etik ihlal kararları alınmaktadır. ÜAK Etik Yönerge kapsamında oluşturulan komisyon üyelerinin isimleri gizli tutulmaktadır ve hiçbir şekilde açıklanmamaktadır.

DOÇENTLİKTE ETİK İHLAL NEDİR?

Doçentlik unvanı 2547 Sayılı Kanunun 24. Maddesinde düzenlenmiş ve bu düzenlemeye paralel ÜAK’ın görüşü alınarak YÖK tarafından Doçentlik Yönetmeliği çıkarılmıştır. Şartları sağlayarak başvuran adaylar hakkında oluşturulan jürilerden asil yedek fark etmeksizin herhangi biri bilimsel araştırma ve yayın etiğine aykırı davrandığını iddia edip etik ihlal başvurusunda bulunabilir. Dışardan ihbar ve şikayet yoluyla da etik ihlal başvurusu yapılabilir. İnceleme Doçentlik Yönetmeliğinin 7. Maddesi ve buna bağlı çıkarılan ÜAK Etik Yönerge kapsamında yapılmaktadır.

ÜAK ETİK YÖNERGE KASAMINDA YAPILAN ETİK İHLAL İNCELEMELERİ 

ÜAK’ın internet sayfasında bulunan Etik İnceleme bölümünde yer alan ve Doçentlik Yönetmeliğinin ilgili hükümleri uyarınca yapılan etik ihlal incelemelerinde mevzuat ve usul aşağıdaki görselde yer almaktadır;

ÜAK Etik Yönerge, ÜAK Etik İhlal

ÜAK ETİK İNCELEME SÜREÇLERİ İŞ AKIŞ ŞEMASI

ÜAK Etik Yönergede yapılan etik incelemelerin nasıl yapılacağı belirtilmekle birlikte usul ile ilgili fazla detay yer almamaktadır. ÜAK Etik Yönergesine göre Üniversitelerarası Kurul Başkanlığı Etik İnceleme Süreçleri İş Akış Şeması’nda yüzeyselde olsa şu şekilde usul belirlenmiştir;

ÜAK Etik Yönerge, ÜAK Etik İhlal İş Akış Şeması

ÜAK ETİK YÖNERGE KAPSAMINDA ETİK İNCELEME RAPOR ÖRNEĞİ  

Jürilere DBS üzerinden de açılan “Doçentlik Eser İncelemesinde Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiğine Aykırılık Tespitine İlişkin Rapor” örneğinde şu başlıkların doldurulması istenmektedir;

Jüri üyeleri tarafından ilk kısımda ÜAK Etik Yönergeye göre etik ihlal iddia edilen yayının isim, yazar ve dergi bilgilerini de içeren bilimsel çalışmanın kodları, diğer kısımda gerekçeleri ve son kısımda ise ÜAK Etik Yönerge kapsamında hangi etik ihlalin gerçekleştiğine dair değerlendirmeleri yer alması gerekmektedir.

JÜRİLER DBS’DE ETİK İHLAL İDDİLARINI NASIL OLUŞTURMAKTADIR?

Adayın ÜAK Etik Yönergesinde belirtilen etik ihlallerden herhangi birini içerdiği tespiti söz konusu ise aşağıda yer alan görselde “evet” seçeneği işaretlenecek ve ekranda açılan metin alanına etik ihlal eyleminin hangisinin olduğu belirtilerek yukarıda bilgisi verilen etik ihlal inceleme iddiası örneğine göre hazırlanan rapor yazılmakta ve ek belgesi de yüklenmektedir. “Evet” seçeneği işaretlendiğinde bir sonraki adıma geçilememekte ve “Eser İnceleme Raporu Sonlandır” butonu ile rapor düzenleme işleminin sonlandırılması gerekmektedir. Adaya ilişkin etik tespiti söz konusu değil ise “Hayır” seçeneği işaretlenecek ve bir sonraki adıma geçilecektir.

ÜAK ETİK YÖNERGE, ÜAK ETİK İHLAL

ETİK İHLALLER NELERDİR?

ÜAK Etik Yönerge kapsamında “Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiğine Aykırı Eylemler” başlığı altında etik ihlaller sayılmaktadır. Bu ihlaller intihal, çarpıtma, sahtecilik, haksız yazarlık, dilimleme, tekrar yayım, etik kurul izninin alınmaması, yanlış beyan, hatalı endeks başta olmak üzere 4. madde de sayılmaktadır. Etik ihlal iddiası bu maddede yazılan eylemler üzerinden incelenmekte ve Etik Komisyon tarafından değerlendirilmektedir. Etik ihlal kararı verilmesi halinde başvuru iptal edilmektedir. Doçent unvanı alan kişilerin doçentlik dosyasında yer alan eserleri ile ilgili iddialar da incelenmekte ve karara bağlanmaktadır.

BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE YAYIN ETİĞİNE AYKIRI EYLEMLER

Doçentlik Yönetmeliği 7. Madde kapsamında çıkarılan ve ÜAK Etik Yönergesinde sayılan etik ihlaller sırayla şu şekilde sıralanmıştır;

• İntihal: Başkalarının özgün fikirlerini, metotlarını, verilerini veya eserlerini bilimsel kurallara uygun biçimde atıf yapmadan kısmen veya tamamen kendi eseri gibi göstermek,
• Sahtecilik: Bilimsel araştırmalarda gerçekte var olmayan veya tahrif edilmiş verileri kullanmak,
• Çarpıtma: Araştırma kayıtları veya elde edilen verileri tahrif etmek, araştırmada kullanılmayan cihaz veya materyalleri kullanılmış gibi göstermek, destek alınan kişi ve kuruluşların çıkarları doğrultusunda araştırma sonuçlarını tahrif etmek veya şekillendirmek,
• Tekrar yayım: Mükerrer yayınlarını akademik atama ve yükselmelerde ayrı yayınlar olarak sunmak,
• Dilimleme: Bir araştırmanın sonuçlarını, araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde ve uygun olmayan biçimde parçalara ayırıp birden fazla sayıda yayımlayarak bu yayınları akademik atama ve yükselmelerde ayrı yayınlar olarak sunmak,
• Haksız yazarlık: Aktif katkısı olmayan kişileri yazarlar arasına dâhil etmek veya olan kişileri dâhil etmemek, yazar sıralamasını gerekçesiz ve uygun olmayan bir biçimde değiştirmek, aktif katkısı olanların isimlerini sonraki baskılarda eserden çıkartmak, aktif katkısı olmadığı hâlde nüfuzunu kullanarak ismini yazarlar arasına dâhil ettirmek, olarak sıralanmaktadır.

Diğer etik ihlal türleri de şu şekilde sıralanmaktadır;

• Destek alınarak yürütülen araştırmalar sonucu yapılan yayınlarda destek veren kişi, kurum veya kuruluşlar ile bunların katkılarını belirtmemek,
• Henüz sunulmamış veya savunularak kabul edilmemiş tez veya çalışmaları, sahibinin izni olmadan kaynak olarak kullanmak,
• Yayınlarında hasta haklarına riayet etmemek,
• İnsanlarla ilgili biyomedikal araştırmalarda veya diğer klinik araştırmalarda ilgili mevzuat hükümlerine aykırı davranmak,
• İncelemek üzere görevlendirildiği bir eserde yer alan bilgileri eser sahibinin açık izni olmaksızın yayımlanmadan önce başkalarıyla paylaşmak,
• Bilimsel araştırma için sağlanan veya ayrılan kaynakları, mekânları, imkânları ve cihazları amaç dışı kullanmak,
• Bilimsel bir çalışma kapsamında yapılan anket ve tutum araştırmalarında katılımcıların açık rızasını almadan ya da araştırma bir kurumda yapılacaksa ayrıca kurumun iznini almadan elde edilen verileri yayımlamak,
• Araştırma ve deneylerde; hayvanlara ve ekolojik dengeye zarar vermek, çalışmalara başlamadan önce alınması gereken izinleri yetkili birimlerden yazılı olarak almamak, mevzuatın veya Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerin ilgili araştırma ve deneylere dair hükümlerine aykırı çalışmalarda bulunmak,
• Araştırmacılar veya yetkililerce, yapılan bilimsel araştırma ile ilgili olarak muhtemel zararlı uygulamalar konusunda ilgilileri bilgilendirme ve uyarma yükümlülüğüne uymamak,
• Bilimsel çalışmalarda, diğer kişi ve kurumlardan temin edilen veri ve bilgileri, izin verildiği ölçüde ve şekilde kullanmamak, bu bilgilerin gizliliğine riayet etmemek ve korunmasını sağlamamak,
• Akademik atama ve yükseltmelere ilişkin başvurularda bilimsel araştırma ve yayınlara ilişkin yanlış veya yanıltıcı beyanda bulunmak.
• Akademik teamüllere aykırı olarak bir doçent adayında etik açıdan beklenmeyen tutum ve davranışlarda bulunmak.
• Başvuru dosyasında mevcut olmayan bir dergiyi mevcut yahut indekslerde taranmayan bir dergiyi taranıyor gibi göstererek, ya da hakemli olmayan bir dergiyi hakemli olarak belirterek yayın yapmak olarak sıralanmaktadır.

ETİK İHLAL OLARAK DEĞERLENDİRİLEMEYECEK HALLER

 ÜAK Etik Yönergesine göre “etik ihlal” olarak değerlendirilmeyecek haller şu 5. Maddede şu şekilde sıralanmaktadır;

• Evrensel olarak tanınan bilim kuramları,
• Bilim alanlarının temel bilgileri,
• Matematik teoremleri ve ispatları gibi önermelerin çalışmalarda kullanılması etik ihlal teşkil etmemektedir.

ÜAK YÖNETİM KURULU ÜYELERİ

ÜAK Etik Yönerge kapsamında oluşturulan etik ihlal inceleme komisyonlarının da üzerinde olan ve alınan kararlar doğrultusunda unvan vermeye son yetkili mercii ÜAK Yönetim Kuruludur. ÜAK geniş bir kurul olduğu için yetki devriyle birlikte iş ve işlemlerini birçoğunu bu kurula devretmiş ve Doçentlik Yönetmeliğinde üye sayısı ve işleyişini belirtmiştir.

ÜAK ETİK KOMİSYONLARININ GÖREVİ

Doçentlik Yönetmeliği ve ÜAK Etik Yönerge kapsamında oluşturulan ve etik ihlalleri incelemekle görevli etik komisyonların görevi ÜAK Etik Yönergesinde detaylı olarak sıralanmış olup başlıca görevleri şunlardır;

• Jürinin etik ihlal iddialarını incelemek ve karara bağlamak,
• İnceleme sonucunda alınan kararları Üniversitelerarası Kurul Başkanına bildirmek, Doçentlik başvurusu devam ederken aday hakkında yapılan etik ihlal şikayetlerini incelemek ve karara bağlamak
• Doçentlik unvanını almış kişiler hakkında dosyasında bulunan eserler ile ilgili yapılan etik ihlal iddialarını incelemek ve sonuçlandırmak,
• Denklik başvuru dosyasında ileri sürülen etik ihlal iddialarını incelemek ve karara bağlamaktır.

ÜAK ETİK KOMİSYON TOPLANTI ZAMANLARI

ÜAK Etik Yönerge ile oluşturulan etik komisyonların toplantı tarihleri şeffaflıktan uzak bir şekilde gizli tutulmaktadır. Komisyon en az 5 üye ile toplanır, üye tam sayısının salt çoğunluğu ile karar almaktadır. ÜAK Etik Yönergesine göre toplantıda çekimser oy kullanılamamakla birlikte, başkanın katılmadığı toplantılara başkan yardımcısı başkanlık yapmaktadır.

ÜAK ETİK KOMİSYON KİMLERİ BİLİRKİŞİ BELİRLEYEBİLİR?

ÜAK Etik Yönergeye göre etik ihlal incelemesi yapan komisyonlar dosyaları incelemekle görevli bilirkişi belirleyebilir. Bu bilirkişiler ÜAK Etik Yönerge kapsamında belirlenmekte olum aşağıdaki kişilerin belirlenmemesi gerekmektedir. İnceleme sonucunda bu isimlerden birinin belirlendiğini fark eden adayların mutlaka itiraz etmeleri gerekmektedir;

• ÜAK Etik Yönergesine göre hakkında etik ihlal iddiası bulunulan adayın lisansüstü tez danışmanları/doçentlik jürilerinde görev almış öğretim üyeleri,
• ÜAK Etik Yönergesine göre hakkında etik ihlal iddiası bulunulan adayın kendi üniversitesinde görev yapan öğretim üyeleri,
• ÜAK Etik Yönergesine göre hakkında etik ihlal iddiası bulunulan adayın eşi, üçüncü dereceye kadar (üçüncü derece dâhil) kan veya sıhrî hısımları,
• ÜAK Etik Yönergesine göre hakkında etik ihlal iddiası bulunulan adayla aralarında husumet bulunan kişiler bilirkişi olarak görevlendirilmeleri yasaktır.

ETİK İHLAL KARARI SONRASI DİSİPLİN CEZASI

ÜAK Etik Yönerge kapsamında yapılan etik inceleme sonucunda etik ihlal kararı alınması halinde kişi yükseköğretim kurumuna bağlı ise üniversiteye bildirilmekte ve disiplin soruşturması yapılması istenmektedir. Kişi üniversite personeli değilse 657 kapsamında kamu görevinden kaynaklanan bir işlem olmaması sebebiyle disiplin cezası verilmesine olanak bulunmamaktadır.

ETİK İHLALLERDE ZAMANAŞIMI

Zamanaşımı ÜAK Etik Yönergesinde düzenlenmektedir. İncelemeye başlama zamanaşımı ile inceleme sonucunda etik ihlal kararı almasında zamanaşımı ayrı düzenlenmiştir. İntihal, sahtecilik, çarpıtma şeklindeki etik ihlallerinde inceleme başlatılması süre sınırlamasına tabi değildir. ÜAK Etik Yönergesine göre Diğer ihlallerde eylem gerçekleştikten sonra 10 yıl geçmiş ise inceleme yapılamamaktadır. İntihal, sahtecilik, çarpıtma haricindeki etik ihlallerde ÜAK öğrendikten iki yıl içinde incelemeye başlaması gerekmektedir. ÜAK Etik Yönergesine göre eserin tamamen veya kısmen tekrar yayımlanması ile akademik atama ve yükselmelerde kullanılması halinde yukarıda belirtilen zamanaşımı süreleri yeniden işlemeye başlar.

ÜAK ETİK YÖNERGESİ İLE ETİK İNCELEME SONUCUNDA YAPILACAK İŞLEMLER

ÜAK Etik Yönergesine göre etik ihlal kararı alınması durumda şu işlemlerin yapılacağı bildirilmiştir;

• ÜAK Etik Yönergesine göre bilimsel araştırma ve yayın etiğine aykırılık iddiası hakkında yapılacak inceleme neticesinde etik ihlalde bulunduğuna karar verilen adayın doçentlik başvurusu iptal edilir.
• ÜAK Etik Yönergesine göre başvurusu iptal edilen aday, müracaat dönemi esas alınmak suretiyle en erken izleyen üçüncü dönemde yeniden başvurulabilir.
• ÜAK Etik Yönergesine göre adayın idari cezai ve hukuki sorumluluğa ilişkin hükümler saklıdır. Üniversiteye disiplin soruşturması yapılması için bildirilir.
• ÜAK Etik Yönergesine göre bilimsel araştırma ve yayın etiğine aykırı eylemlerde bulunduğu tespit edilen kişiler hakkında ilgili mevzuat uyarınca gerekli disiplin ve diğer idari, hukuki ve cezai işlemlerin yapılması için durum Yükseköğretim Kurulu Başkanlığına bildirilir.
• ÜAK Etik Yönergesine göre etiğe aykırı eylemlerin gerçekleşmesi halinde bundan zarar gören veya hakları olumsuz etkilenen kişi ve kuruluşların bahsi geçen duruma rıza göstermesi, ilgililer hakkında etik yaptırım uygulanmasını ortadan kaldırmayacağı hüküm altına alınmıştır.

ÜAK ETİK MÜKERRER İNCELEME

Etik İhlallerde mükerrer inceleme yapılamayacağı ÜAK Etik Yönergesinde “İlgili komisyon tarafından hakkında inceleme yapılmış ve karara bağlanmış bir konu hakkında aynı iddialarla ve/veya yeni bir kanıt gösterilmedikçe başvuru ve inceleme yapılamaz.” İfadeleriyle belirtilmektedir.

ÜAK ETİK İNCELEMEDE VERDİĞİMİZ DESTEKLER

Yükseköğretim Hukuku olarak adaylar hakkında yapılan inceleme ve etik ihlal sonucunda verilen etik ihlal kararlarında destek vermektedir. Tarafımıza ÜAK Etik Yönergesi kapsamında danıştığınızda;

• İntihal nedir,
• Etik kurul izni almak zorunlu mudur,
• Tez danışmanının makalede isminin yazılmaması haksız yazarlık mıdır,
• Bildiriden üretilen makalelerde isim ekleme çıkarma haksız yazarlık mıdır,
• Alıntılanan metni tırnak içerisine almamak intihal mi,
• Atıf yöntemleri nelerdir,
• İntihal türleri,
• Veri tutarsızlığı sahtecilik oluşturur mu,
• Çarpıma etik ihlalinde nasıl savunma yapılır,
• Yeni analizler ekleyerek makale çıkarmak tekrar yayım etik ihlali midir,
• Mükerrer yayın nedir,
• Aynı etik kurul izninden birden fazla makale çıkarmak mümkün müdür,
• Makaleyi yanlış yerde puanlamak etik ihlal midir,
• Anket çalışmalarında etik kurul izni zorunlu mudur,
• İsimsiz imzasız dilekçeler ile etik ihlal şikayetleri incelenir mi?
• ÜAK Etik Komisyon kaç kişiden oluşur,
• Bilirkişi etik ihlal iddiasında bulunabilir mi,
• Etik ihlal çıkmaması halinde jüriye ceza veriliyor mu,
• Yanlış endeks belirtmek etik ihlal midir gibi sorulara cevap bulacağınız gibi yazılı destek de alabileceğinizi belirterek makaleyi noktalamak gerekir.

ÜAK Etik İhlal Kararlarına karşı açılan diğer davalarımızın ve savunmalarımızın özetleri için aşağıdaki linklere tıklayabilirsiniz:

• Tekrar yayım ve dilimleme etik ihlal kararının iptali
• Destek alınan kuruluşun belirtilmemesi etik ihlali ve yanlış beyan etik ihlali
• Dilimleme ve yanlış veya yanıltıcı beyan etik ihlali
• Alıntı yapma serbestisinin sınırları
• İntihal, haksız yazarlık ve akademik teamüllere aykırılık etik ihlalleri

Yükseköğretim Hukuku kapsamında ortaya çıkan uyuşmazlıklardan biri doçentlik başvurusunun reddi ile ilgili karşılaşılan durumlardan kaynaklanmaktadır. Yukarıda bahsedildiği üzere birçok husus bu sonucu ortaya çıkarabilir. Hal böyle olunca tarafımızca doçentlik başvurusunun reddi kararına itiraz ile takip ettiğimiz işler kapsamında tecrübe edinmiş bulunuyoruz.

Bu konuda İletişim Bilgilerimizden bize ulaşabilirsiniz. Uzaktan danışmanlık almak ve sorularınızı sormak için Online Danışmanlık Sistemimize bakabilirsiniz.

ÜAK ETİK YÖNERGE, ÜAK ETİK İHLAL